Phụ nữ miền Nam tham gia đấu tranh vũ trang.  Ảnh tư liệu

Lớn hơn cả chiến thắng, những người hát khúc khải hoàn không hề dìm phía bên kia trong bể máu, trái lại đã mở rộng vòng tay nâng kẻ bại trận đứng dậy, với mong muốn xóa bỏ hận thù, hòa hợp hòa giải dân tộc. Đó là một hiện thực lịch sử đã, đang xảy ra mà ai có thiện chí với đất nước này đều dễ dàng nhận thấy. 

Ở bên kia Thái Bình Dương bao la, những kẻ từng đặt dấu giày viễn chinh lên dải đất cong cong hình chữ S này cũng đã nhận được từ “kẻ thù xứng đáng” của họ lòng bao dung, tha thứ. Khép lại quá khứ, hướng tới tương lai là sự lựa chọn nhân văn nhất của hai phía sau chiến tranh. Nhờ thế, tôi mới có cơ hội gặp gỡ những cựu binh Mỹ từng đi qua chiến tranh Việt Nam tại ngôi nhà số 9, Nguyễn Đình Chiểu, Hà Nội - trụ sở Hội Nhà văn Việt Nam. Trong đó có Giáo sư, nhà thơ Bruce Weigl. Ông từng có mặt ở Quảng Trị, vùng đất khốc liệt nhất của đất nước ta thời bom đạn từ năm 1967- 1968. Tôi nghĩ, nếu không có ngày 30- 4- 1975 thì chắc chắn điều kỳ diệu như Bruce Weigl viết sẽ không thành hiện thực: "Chiến tranh đã từng tước đi của tôi rất nhiều, nhưng nó cũng cho tôi thơ ca, một người con Việt Nam và tình yêu đối với đất nước và con người Việt Nam". Ông không nói sai sự thật, ít nhất là với những gì ông đang có. Nước Mỹ nhìn nhận Bruce Weigl, tác giả của 12 tập thơ trong đó có phần quan trọng viết về Việt Nam là một hiện tượng thi ca. Điều đáng quý là ông yêu đất nước Việt Nam, con người Việt Nam thật nồng nàn. 

Chắc chắn, không riêng Bruce Weigl, nhiều cựu binh Mỹ tham chiến tại Việt Nam mang trong mình bóng tối hãi hùng của dĩ vãng. Càng ngày họ càng thấy rõ hơn sự vô nghĩa, vô lý của cuộc chiến tàn bạo do chính phủ Mỹ phát động đó. Nhưng với ông, nỗi ám ảnh ấy được trình bày bằng một thể loại văn chương xưa cũ nhất của nhân loại được gọi là thơ. Với ông, "Chiến tranh là con ong bằng sắt cháy đỏ, hút cạn hết mật cuộc đời" (Tết đến). Nỗi ám ảnh về cô bé Việt Nam bị bom na pan đốt cháy trong chiến tranh thật hơn cả sự thật; độ “nét” của hình ảnh lưu lại trong ký ức đạt trình phân giải cao: "Cả bây giờ cả khi nhắm mắt, anh vẫn nhìn thấy bé gái chạy ra từ ngôi làng / Bom na pan dính vào váy như thạch / Đôi bàn tay với ra phía trước / Nhưng không ai đón bé trong biển lửa trước mắt…". Nanh vuốt chiến tranh đã ngoạm vào cuộc đời trai trẻ của những người như ông và bi kịch thay họ cảm thấy cô độc lẻ loi hơn khi tiếng súng đã ngừng cho tận tới một ngày được phía bên kia tha thứ. Đây, không còn là thơ nữa mà chính xác là lời tự thú: "Chiến tranh đã ăn thủng tôi / Tôi không thể chạm vào ai được nữa / Ngọn gió thổi xuyên qua tôi đến một nơi xanh thẳm / Nơi họ vẫn ngã xuống trong biển máu" (Kỷ niệm ngày được tha thứ). 

Phải nói rằng, Việt Nam đã thấm vào sâu, rất sâu trong tâm hồn của nhà thơ Mỹ này. Cây lúa Việt Nam, người mẹ Việt Nam luôn song hành cùng nhau trong bão giông thời cuộc. Trong cuộc hoán vị giàu ý nghĩa biểu tượng, số phận cây cũng là số phận người, lúa và mẹ kết thành một Việt Nam tảo tần, nhân hậu, dâng hiến nhưng cũng lắm khổ đau, chia ly: "Rồi Mẹ như cây mạ / Sẵn sàng cho số phận nhô lên từ mảnh ruộng Mẹ đã được gieo / Để lại được cấy xuống trong hàng hàng những người sống sót / Dậy thì khi lúa trổ đòng / Bóng tối hậm hực muốn nhấn chìm vẻ đẹp / Mẹ vẫn rì rào xanh mướt xanh / Tự do chảy qua những cánh đồng”… 

Sau 30- 4- 1975, trên vết thương chiến tranh nảy lên mầm tình yêu. Tình yêu bật dậy và dâng tràn bao la, gần gũi như nhịp tim hơi thở con người. Tình yêu ấy không phải bỗng nhiên đến, nó trải qua những trải nghiệm và giác ngộ nghiệt ngã để dần dần nghiêng hẳn về phía kẻ thù một thuở của mình. May mắn đã mỉm cười với ông, Bruce Weilg không ngã xuống vì viên đạn mũi chông của những người yêu nước Việt Nam. Sau chiến tranh, những cựu chiến binh Mỹ như Bruce Weigl trở lại Việt Nam, đất nước mà họ từng ném bom, bắn phá. 

Từ chiến tranh đến hòa bình, từ hận thù đến yêu thương là những trải nghiệm của một con người, một đời người, một số phận. Cuộc đời của một cựu binh Mỹ từng tham chiến ở Việt Nam găm níu vào những bài thơ chắt ra từ máu và nước mắt, từ bi ai và hy vọng… tựa như một cuốn tự truyện nhiều cung bậc. Tôi nghĩ rằng, ai đó còn có cái nhìn sai lệch về cuộc chiến đấu chống đế quốc Mỹ xâm lược vì hòa bình, độc lập tự do, thống nhất đất nước của nhân dân ta, còn chưa hiểu đúng giá trị của ngày 30-4- 1975 thì hãy đọc kỹ các thi phẩm của một người Mỹ từng tham chiến tại Việt Nam, Giáo sư, nhà thơ Bruce Weigl.

Nguyễn Hữu Quý