Cống tiêu úng tại thôn Tân Sơn, xã Trung Sơn (Việt Yên) tắc nghẽn bởi rác.

Bèo, rác kín kênh

Nhiều năm nay, cánh đồng lúa thôn Đông, xã Tự Lạn (Việt Yên) thường xuyên bị ngập úng trong mùa mưa. Riêng vụ mùa năm 2017, cường độ mưa không quá lớn nhưng cả thôn mất trắng hơn 10 ha lúa. Theo ông Chu Văn Huề, trưởng thôn Đông, cánh đồng này vốn là chân đất hai lúa, mỗi vụ bà con thu được khoảng 2 tạ thóc/sào. Ba năm gần đây thì trái lại, hệ thống tiêu thoát nước bị bồi lắng. Mỗi khi có trận mưa lớn là cả khu đồng mênh mông nước. Điển hình là vào đầu tháng 5 vừa qua, lúa xuân bị ngập hơn 2/3 cây nhưng rất may mưa không tiếp diễn, nước dần tiêu nên cây trồng hồi phục được.

Để tìm hiểu rõ nguyên nhân, tôi cùng ông Huề đi dọc hệ thống thoát nước của cánh đồng nối từ xã Tự Lạn đến xã Hồng Thái (Việt Yên) dài chừng 6 km. Đâu đâu cũng thấy rác, bèo dày đặc mặt kênh. Kiểm tra cống tiêu thuộc thôn Tân Sơn, xã Trung Sơn, ông Huề lôi ra những bao tải chứa đầy rác nằm trong lòng cống. Bùn đất bồi lắng làm cho lòng mương gần bằng miệng cống. Đáng ngại hơn là vùng rải nước gồm ao, hồ lớn chứa nước trong những mùa mưa đã được giao cho cá nhân thầu nuôi cá. Các cống tiêu đều có lưới, khung sắt chắn ngang dòng chảy để cá không sổng ra ngoài. Nếu mưa lớn, các cửa cống không được chủ ao mở kịp thời mà vẫn đóng nhằm giữ cá sẽ ảnh hưởng lớn đến việc tiêu nước. Nhiều người dân phản ánh, cống Lái Nghiên, xã Hồng Thái tiêu nước cho cả một vùng lớn ra ngòi Lái Nghiên nhưng thường xuyên có lưới chắn để bảo vệ đàn cá của chủ ao, kể cả mưa lớn xảy ra.

Bèo dày đặc trên kênh dẫn vào bể hút trạm bơm Tân Tiến, xã Tân Tiến (TP Bắc Giang).

Khơi thông dòng chảy

Không riêng tại huyện Việt Yên, kênh mương tiêu nước hiện nay đều “oằn” mình cõng rác thải và bèo xâm lấn. Điều này đã giảm năng lực tiêu của các trạm bơm, khiến tổ máy trong tình trạng “đợi” nước. Đơn cử, Trạm bơm Cống Bún, xã Đồng Sơn (TP Bắc Giang) có 12 tổ máy bơm tiêu úng song vào mùa mưa chỉ vận hành 10 máy, hai máy còn lại chạy luân phiên vì nước không về đủ nguồn. Bên cạnh đó, hệ thống kênh tiêu cũng bị xâm hại nghiêm trọng diễn ra ở các huyện, TP đã làm dòng chảy thu hẹp, gây khó khăn cho công tác tu bổ, bảo dưỡng công trình. Hơn nữa, hầu hết vùng trũng, lưu vực tiêu, rải nước được các xã cho thầu khoán để nuôi trồng thủy sản. Để giữ cá, người dân thường chặn cống, chặn dòng, hệ lụy kéo theo là việc tiêu úng gặp trở ngại, có nơi ngập úng kéo dài, gây thất thu lớn. Một số diện tích mặc dù chưa thiệt hại 100% do bị ngâm lâu trong nước cũng ảnh hưởng không nhỏ đến năng suất.

Ông Phạm Văn Đưởng, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi (Sở Nông nghiệp và PTNT) cho biết: “Các công trình, nhà xưởng xây dựng sau năm 2009 đa phần đều tuân theo quy hoạch thủy lợi tỉnh đến năm 2020, tầm nhìn 2030. Tuy nhiên, kinh phí hạn hẹp, những năm qua tỉnh mới quan tâm cải tạo, nâng cấp được một phần hệ thống kênh, trạm bơm tưới. Hệ thống bơm tiêu lại ngày càng xuống cấp cộng với bị xâm lấn đã dẫn đến úng lụt cục bộ”.

Mùa mưa bão năm nay được dự báo tiếp tục diễn biến phức tạp, Bắc Giang xuất hiện nhiều trận mưa lớn lên đến hàng trăm mm. Để hạn chế úng ngập, bảo vệ sản xuất, đời sống, Chi cục Thủy lợi đã đôn đốc các công ty thủy nông nạo vét kênh mương do đơn vị phụ trách, chú trọng ở khu vực bể hút, cửa khẩu; đặc biệt là theo dõi sát tình hình thời tiết, chủ động bơm tiêu nước đệm. Các địa phương huy động nhân lực làm thủy lợi nội đồng, thu dọn bèo, rác trên kênh, khơi thông dòng chảy và không xả rác bừa bãi; tăng cường công tác quản lý, phát hiện sớm và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm lấn chiếm công trình thủy lợi. Đối với diện tích vùng trũng, ao hồ cho thầu khoán, trong hợp đồng cần ghi rõ điều khoản thoát nước khi cần thiết. Riêng tại huyện Việt Yên, đơn vị chuyên môn, chính quyền sở tại cần giám sát chặt chẽ việc đóng, mở cống của các chủ ao nuôi cá trong vùng tiêu, rải nước.

Trường Sơn