Một người dân Nga bên các biểu tượng của Liên Xô. Ảnh: RIA Novosti.

Theo một loạt các điều tra và thăm dò dư luận, hơn 50% dân số Nga nhớ về kỷ nguyên Xô viết, kể cả những người chưa từng sống dưới thời đó. Các nhà xã hội học cho rằng thái độ đó phản ánh các khó khăn kinh tế của ngày hôm nay và việc thần thoại hóa Liên Xô trong văn hóa đại chúng Nga.

Khi các nước cộng hòa Xô viết là Nga, Ukraina và Belarus ký Thỏa thuận Belavezha vào ngày 8-12-1991 về việc giải thể Liên Xô, anh Marat mới chỉ là một trẻ sơ sinh vài tháng tuổi. Anh không hề biết về cuộc sống bên trong Liên Xô. Tuy nhiên, anh vẫn nói là mình nhớ quốc gia đó.

Ngày nay Marat đã 25 tuổi. Marat là bí danh, theo yêu cầu của anh này. Marat làm cho một trong các bộ của chính phủ Nga và hài lòng với mức lương và cuộc sống hiện tại. Mặc dù vậy, anh vẫn tin là dưới chế độ Xô viết, mọi thứ hẳn sẽ phải tốt hơn.

“Này nhé, giáo dục miễn phí, y tế miễn phí”, Marat nói khi liệt kê các mặt mạnh của nhà nước Xô viết. “Người dân sống cuộc sống thu nhập thấp hơn nhưng nhà nước chăm lo cho họ. Còn bây giờ tiền bạc kiểm soát mọi thứ, sự bất bình đẳng là vô cùng lớn. Chân lý thuộc về kẻ mạnh. Chẳng như dưới thời Liên Xô”.

Yêu quá khứ

Marat không lẻ loi trong nỗi hoài niệm của mình. Theo các điều tra xã hội học, trên 50% người Nga nuối tiếc sự sụp đổ của Liên Xô. Trong một cuộc thăm dò do Trung tâm Levada tổ chức vào tháng 4/2016, có tới 56% người được hỏi cho biết họ mong muốn Liên Xô vẫn tồn tại. Còn một cuộc điều tra gần đây của Trung tâm Công luận Toàn Nga (VTsIOM) cho thấy 64% người Nga sẽ bỏ phiếu cho việc gìn giữ Liên Xô nếu như hôm nay tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý giống sự kiện được tổ chức vào ngày 17-3-1991, trong đó các công dân Xô viết được hỏi là có cần thiết phải giữ đất nước dưới hình thức chính trị hiện hành hay không.

Nỗi hoài niệm Liên Xô là cao nhất giữa những người Nga trên 55 tuổi và những người sống ở vùng nông thôn, theo nhà xã hội Karina Pipiya của Trung tâm Levada.

Nhưng cũng có những người trẻ tuổi và thành công như Marat, hội nhập tốt vào xã hội hiện đại và chưa từng sống dưới thời Xô viết, vẫn ao ước về một chế độ như vậy. Mikhail Mamonov - Giám đốc các dự án nghiên cứu của VTsIOM cho biết, tròn 50% số thanh niên được hỏi trong điều tra của VTsIOM về chủ đề này cùng chung quan điểm với Marat.

Giám đốc Mamonov cho biết những ai có quan điểm tích cực về Liên Xô luôn cùng chỉ ra 3 điều: “Một mức lương nhỏ nhưng bảo đảm, nghề nghiệp ổn định, mọi thứ được bao cấp cho bạn”. Mamonov lý giải: Trong kỷ nguyên cạnh tranh thị trường khốc liệt, người dân muốn quay trở về thời mà những thứ như thế này tồn tại.

Các cuộc điều tra của Trung tâm Levada cho thấy, nỗi hoài niệm về Liên Xô lên tới đỉnh điểm vào năm 2000, khi 75% dân số cho rằng họ nuối tiếc sự tan rã của Liên Xô. Trong thập niên đầu tiên của thế kỷ XXI, mức độ hoài niệm giảm, xuống mức thấp nhất vào năm 2012, nhưng ngay cả khi đó, vẫn có tới 49% dân số bày tỏ tiếc nuối về sự sụp đổ của Liên Xô. Mức độ hoài niệm bắt đầu gia tăng trở lại từ năm 2014.

Mikhail Mamonov cho biết, có một điều rõ ràng là yếu tố kinh tế đứng đằng sau việc gia tăng nỗi nhớ về Liên Xô. Vào năm 2000, số người Nga sống ở ngưỡng nghèo hoặc dưới ngưỡng nghèo là cao nhất. Sau đó, thu nhập bắt đầu cải thiện, số người nhớ nhung quá khứ giảm đi chút. Khi kinh tế khủng hoảng, nỗi hoài niệm lại quay trở lại.

Quan điểm ngược số đông

Nina Mechtaeva, 65 tuổi, sống hầu hết cuộc đời mình dưới thời Liên Xô. Nhưng khác với đa phần những người cùng độ tuổi, bà không có khát khao quay về với thời trước.

“Chắc chắn là mọi thứ hiện nay không hoàn hảo”, bà nói. “Nhưng những ai cho rằng sống thời Liên Xô thật tuyệt vời thì họ đang quên về thực tế thời đó. Trong các cửa hàng và bệnh viện, người dân phải xếp hàng dài. Đất nước thì lại đóng cửa với thế giới”. Theo quan điểm của Mechtaeva, nhiều người cùng tuổi với bà mà muốn quay trở về thời Liên Xô trên thực tế là do họ nuối tiếc thời tuổi trẻ mà thôi.

Mamonov cho rằng hiện nay người dân Nga đang lý tưởng hóa Liên Xô, chỉ chú ý đến mặt tích cực mà quên mất những khía cạnh yếu kém. Mặc dù kỷ nguyên Xô viết rất được lòng dân Nga, các phong trào cánh tả Nga hiện đại không được thành công cho lắm. Đảng Cộng sản Nga - lực lượng xác lập vị trí của mình như người kế thừa Đảng Cộng sản Liên Xô, chỉ nhận được 13% số phiếu trong cuộc bầu cử Duma Quốc gia vào ngày 18-9, giảm 6% so với kỳ bầu cử Duma Quốc gia vào tháng 12/2011.

“Tình yêu Liên Xô không ảnh hưởng nhiều đến thành công của phái tả Nga hiện nay, cho dù đó là Đảng Cộng sản Nga hay các công đoàn”, Mamonov nhận xét. “Trong nhận thức của quần chúng, các tổ chức cánh tả hiện nay không gắn liền với Liên Xô. Đa số dân Nga cho rằng khó quay trở lại thời trước”.

Dấu ấn rõ nét của Liên Xô trong các thương hiệu Nga

Hồi tháng 7/2016, Dva mechya mở một cửa hàng trực tuyến để bán giày thể thao sneaker. Sản phẩm của công ty này được làm bằng công nghệ từ thập niên 1970, với kiểu dáng mang phong cách Liên Xô. Một thông báo trên trang trực tuyến của hãng ghi rằng sản phẩm của họ vừa là sự tri ân di sản XHCN vừa là sự hoài niệm về chất lượng một thời.

Hồi tháng 2/2016, người ta công bố các kế hoạch làm hồi sinh thương hiệu Zenit - một loại máy ảnh phản xạ ống kính đơn. Công ty Rostekh có ý định xây dựng Zenit thành một dòng máy ảnh xa xỉ cao cấp, giống máy ảnh Leica của Đức. Nhiều thương hiệu thời Xô viết khác vẫn tồn tại trong nước Nga hiện tại: rượu vodka Stolichnaya, rượu sâm panh Sovetskoye, pho mát Druzhba, sôcôla Alyonka đều xuất hiện trên các giá hàng.

Nhiều tiêu chuẩn thời Xô viết cũng đang được khôi phục trong nhiều mặt đời sống nước Nga ngày nay. Năm 2014, Tổng thống Vladimir Putin đã giới thiệu trở lại chương trình tập luyện thể thao GTO có từ thời Liên Xô. GTO là viết tắt của cụm từ “Sẵn sàng Lao động và Bảo vệ Tổ quốc”. Chương trình này có 11 nội dung tiêu chuẩn sức khỏe dành cho cả nam và nữ, từ học sinh cho tới người cao tuổi. Tổng thống Putin cho biết ông khôi phục lại chương trình này để phổ biến các môn thể thao và khuyến khích người dân sống khỏe hơn.

Theo Trung Hiếu/VOV