Tổng thống Mỹ Donald Trump phát động các cuộc không kích chống lại các chiến binh thánh chiến.

Từ khi mới ra đời, nhóm này đã tiếp thêm sức mạnh cho phong trào thánh chiến và thu hút hàng nghìn chiến binh nước ngoài tham gia bằng cách công bố thành lập vương quốc Hồi giáo và bảo đảm với các “môn đồ” của mình rằng thế giới đang tiến gần đến hồi kết. Nhưng cả thời gian, địa lý đều chống lại tổ chức này kể từ tuyên bố ban đầu của nó về một vương quốc Hồi giáo và một ngày tận thế sắp tới.

Thất bại của IS

Bất chấp chỉ trích thường xuyên và đích danh của IS về nhà lãnh đạo al-Qaeda Ayman al-Zawahiri, nhóm này gần như vẫn tuân theo kế hoạch mà al-Zawahiri đã vạch ra trong một lá thư gửi tới Abu Musab al-Zargawi vào năm 2005, khi đó là người đứng đầu al-Qaeda tại Iraq, tổ chức tiền nhiệm của IS. Tuy thế, có những sự khác biệt đáng kể giữa thời gian biểu mà al-Qaeda và IS đặt ra để thực thi kế hoạch đó. Thông điệp của nhóm này gửi tới thế giới Hồi giáo rất rõ ràng: Vương quốc Hồi giáo là một thực tế lịch sử mà sự mở rộng của nó là không thể ngăn chặn và tất cả những người Hồi giáo nên di cư tới đây nhằm giúp hỗ trợ cho sự trỗi dậy của IS. 

Các cuộc nổi dậy chống lại những kẻ thù mạnh hơn có lợi thế về tính cơ động và linh động. Chúng có thể tấn công vào thời điểm và địa điểm tùy chọn, lý tưởng nhất là nơi kẻ thù còn yếu và nơi mà sự bất ngờ chiến thuật, ưu thế về số lượng tạo điều kiện thuận lợi cho quân nổi dậy. Tính cơ động thường đem lại cho quân nổi dậy thế thượng phong so với các lực lượng của chính phủ vốn đang phải giữ vững, quản lý và bảo vệ các khu trung tâm dân cư, các nguồn tài nguyên thiên nhiên và các tuyến thông tin liên lạc trước các cuộc tấn công chớp nhoáng. 

Khi IS chuyển đổi từ một cuộc nổi dậy thành một chính phủ, nó đã mất đi nhiều lợi thế từng có. Nhóm này buộc phải đảm nhận nhiều trách nhiệm đi kèm với việc quản trị, chẳng hạn như dành những nguồn lực rất lớn để bảo vệ các thành phố và cung cấp các dịch vụ cơ bản. Vì trở nên ràng buộc với các địa điểm cụ thể, IS cũng phải hứng chịu những cuộc không kích trừng phạt trong hàng năm trời. Những nỗ lực đánh bom của liên minh do Mỹ dẫn đầu, bắt đầu từ tháng 8-2014, đã làm suy yếu đáng kể các khả năng quân sự của IS bằng cách phá hủy một lượng đáng kể trang thiết bị và quân đội của chúng. 

Ngoài thiệt hại về trang thiết bị, nhóm này cũng vấp phải một số rào cản ý thức hệ. Ngay cả trong lãnh thổ cốt lõi của mình tại Syria và Iraq, nó đã phải vật lộn để vươn ra ngoài những khu vực có đa số người Sunni và tới các cộng đồng người Shiite, người Kurd. Cùng với nhau, những nhân tố này đã cản trở sự lớn mạnh của nhóm này. Năm 2016, nhóm này thậm chí đã mất một số căn cứ trọng yếu, bao gồm thị trấn được tiên tri là quan trọng Dabiq ở miền Bắc Syria. Ngay trước khi thị trấn này bị chiếm giữ, IS đã đổi tên cuốn tạp chí lớn bằng tiếng nước ngoài của mình từ Dabiq thành Rumiyah trong một nỗ lực chuyển sự tập trung của các môn đồ từ những lời tiên đoán về một chiến thắng vẻ vang tại Dabiq (điều rõ ràng đã thất bại không như dự định) sang những dự đoán mơ hồ về cuộc chinh phạt Rome. 

Trong một dự báo năm 2016 đã tính toán sai rằng IS sẽ tiến hành cuộc chiến đấu ác liệt để bảo vệ Dabiq; thực tế, nó đã từ bỏ thị trấn này mà hầu như không chống trả, thay vào đó chọn cách rút về cố thủ tại thành phố al-Bab. Một phần nguyên nhân căn bản của việc này có lẽ là do những đội thập tự chinh được tiên đoán đã không xuất hiện - cuối cùng nó phải đối đầu với những người anh em Hồi giáo - nhưng kích cỡ nhỏ bé của thị trấn này và sự khó khăn trong việc bảo vệ nó chắc hẳn có sức nặng lớn hơn trong quyết định của nhóm này. 

Dù thế nào đi nữa, IS không còn có quyền kiểm soát một vị trí quan trọng mà nó từng sử dụng rộng rãi trong chiến dịch tuyên truyền của mình.Việc nhóm này để mất thành phố Manbij cũng tước đi một hành lang cung ứng sống còn của nó. Hơn nữa, với việc Thổ Nhĩ Kỳ và các đồng minh của nước này hiện đang bao vây al-Bab, một tuyến đường cung ứng lớn khác đã bị cắt đứt. Trong khi đó, việc chiếm lại Mosul từ tay IS sẽ tiếp tục chậm chạp, thận trọng và khó khăn, nhưng cuối cùng sẽ thành công vào thời điểm nào đó trong năm nay. Chiến dịch chiếm thủ đô Raqqa của IS cũng nên bắt đầu một cách nghiêm túc trong năm 2017, trừ phi người Thổ Nhĩ Kỳ và các lực lượng dân quân đồng minh của họ tiến hành một cuộc tấn công phá hoại nhằm vào các lực lượng người Kurd mà sẽ hướng sự chú ý của người Kurd ra khỏi thành phố này. 

IS tiếp tục suy yếu 

IS cũng tự hào về một loạt nhóm “nhượng quyền” được biết đến như là “wilaya” – trong tiếng Ảrập nghĩa là “các tỉnh” – trải dài từ miền Nam Philippines tới Nigeria. Nhưng giống như al-Qaeda trước đó, IS đã không xây dựng những wilaya này từ các tổ chức mới. Thay vào đó, nó đã đổi tên những nhóm thánh chiến hiện tại (hoặc những phe phái đã tách ra khỏi chúng) mà đã cam kết trung thành với IS.

Cảnh sát Nga thắt chặt an ninh tại nhà ga tàu điện ngầm ở Thủ đô Moskva sau vụ khủng bố ngày 3-4.

Trên lý thuyết, những wilaya này trải rộng khắp một vùng đáng kể của Trái đất, nhưng chúng thực ra rất yếu ở hầu hết mọi nơi. Mặc dù bị suy yếu, nhưng tàn dư của nhóm này vẫn có khả năng tìm kiếm nơi ẩn náu ở nhiều nơi khác trên đất nước. IS chắc chắn sẽ tồn tại ở Libya nhưng sẽ gặp rắc rối trong việc chiếm ưu thế lớn hơn trong môi trường chiến đấu cạnh tranh tại nước này. Tương tự, Wilayat Khorasan cũng bị giáng một đòn nặng nề trong năm qua, trải qua một chuỗi thất bại tê liệt vào đầu năm 2016 mà từ đó nó vẫn chưa phục hồi.

Cách đó không xa, Wilayat Sinai - lãnh thổ thuộc Ai Cập của IS - bắt đầu một cách ấn tượng trong năm 2016, sau khi vừa đánh bom chuyến bay số hiệu 9268 của hãng Metrojet khi chiếc máy bay này rời Sharmel-Sheikh ngày 31-10-2015. Tuy nhiên các nhà chức trách Ai Cập kể từ đó đã không ngừng tấn công nhóm này. Mặc dù Wilayat Sinai vẫn có thể tiến hành các cuộc tấn công khủng bố, nhưng nó không còn có thể thực hiện loại hình tấn công nổi dậy quy mô lớn như nó đã làm vào ngày 1-7-2015, khi hàng trăm chiến binh thánh chiến hội tụ tại thành phố Sheikh Zuweid ở miền Bắc Sinai.  Nhiều cuộc tấn công hơn vào các thành viên trong Giáo hội Thiên chúa Ảrập và có lẽ thậm chí cả những người Hồi giáo mà nhóm này coi là người bội giáo cũng có khả năng sẽ diễn ra trong năm tới, ngay cả khi quân đội Ai Cập tiếp tục tích cực săn lùng những chiến binh IS ở bán đảo Sinai. 

Di chuyển tới khu vực Nam Á và Đông Á, sự cạnh tranh đang leo thang giữa các nhóm thánh chiến có liên hệ với IS và al-Qaeda, địa phương đã đẩy cao nguy cơ khủng bố tại Bangladesh hồi năm ngoái. Hầu hết những cuộc tấn công do những đối thủ này thực hiện đều tương đối đơn giản và nhắm mục tiêu vào những kẻ thù được nhận thấy rõ của Hồi giáo, chẳng hạn như các blogger và những người có tư tưởng thế tục. Chính quyền ở Dhaka trước sau đều phủ nhận rằng các lực lượng bên ngoài có dính líu đến các vụ việc, nhưng nó phải vật lộn để duy trì tuyên bố này sau khi những phần tử hiếu chiến có liên hệ với IS dẫn đầu một cuộc tấn công có vũ trang vào tiệm bánh Holey Artisan Bakery ở Dhaka vào ngày 1-7. 

Sự công khai toàn cầu mà cuộc tấn công mang lại đã thôi thúc chính phủ thực hiện một cuộc đàn áp nghiêm trọng đối với những phần tử thánh chiến có liên kết với IS và al-Qaeda đang hoạt động tại Bangladesh. Bất chấp những biện pháp này, những phần tử thánh chiến liên kết với hoặc được IS truyền cảm hứng chắc hẳn sẽ tiếp tục các cuộc tấn công đơn giản với dao và súng tại Bangladesh trong năm 2017.

Các phần tử hiếu chiến tại Indonesia và Philippines cũng đã tuyên bố lòng trung thành của chúng với IS. Tại Indonesia, các nhà chức trách đang tích cực “dọn cỏ” với hy vọng kiềm chế những người ủng hộ IS thu được nhiều động lực hoạt động (theo chiến lược này, những phần tử thánh chiến bắt đầu phát triển những kỹ năng tình báo khủng bố tinh vi sẽ bị lùng bắt và loại ra khỏi môi trường chiến đấu). 

Trong khi đó, một số nhóm chiến đấu nhỏ ở miền Nam Philippines - bao gồm cả phe có căn cứ tại Basilan của nhóm nổi dậy Abu Sayyaf - đã gia nhập IS. Dù chúng làm vậy vì lý do ý thức hệ hay vì chúng nghĩ rằng việc viện dẫn tên của IS sẽ giúp chúng đàm phán các cuộc trao đổi bắt cóc đòi tiền chuộc sinh lợi vẫn còn chưa sáng tỏ. Dù thế nào đi nữa, các nhánh của IS tại Philippines vẫn chưa có khả năng đạt được nhiều sự ủng hộ trong khu vực chiến đấu đông đúc của nước này.

Vì các nhánh của IS nổi lên từ các nhóm chiến đấu có từ trước, chúng có những mạng lưới ra lệnh và kiểm soát không phụ thuộc vào lực lượng nòng cốt của IS. Những nhánh này cũng độc lập về tài chính và hậu cần, nghĩa là những tổn thất của nhóm nòng cốt tại Iraq và Syria không có khả năng gây tổn hại trực tiếp hoặc đáng kể tới các khả năng hoạt động của những tổ chức này.

Để làm suy yếu chúng, các đối tác trong và ngoài nước phải giải quyết từng nhóm trong bối cảnh địa phương hoặc khu vực của mình. Và khi nòng cốt của IS suy yếu thì một vài trong số những nhóm này - đặc biệt là những nhóm vốn đã tuân thủ cách tiếp cận của al-Qaeda trong việc từ chối tấn công nơi thờ cúng - có thể chọn cách từ bỏ nhánh của mình cũng dễ dàng như khi chúng tiếp nhận nó.

Thanh Bình (tổng hợp)