Điệp viên huyền thoại Yan Chernyak.

Sự việc được ghi dấu vào một ngày đẹp trời tháng 2- 1995 khi đích thân hai vị tướng Nga mang “Sao Anh hùng nước Nga” tới trao tận tay cho một cựu biên dịch viên của hãng tin TASS (Nga) kiêm điệp viên xuất sắc một thời của Liên Xô có tên là Yan Chernyak đang điều trị trong bệnh viện. Hai vị tướng đó là Tổng tham mưu trưởng quân đội Nga và Cục trưởng Tình báo Quân sự Nga. 10 ngày sau, Yan Chernyak qua đời. Ông chính là người chịu trách nhiệm cung cấp cho ban lãnh đạo Liên Xô kế hoạch của trùm phát xít Hitler tấn công Liên Xô năm 1941 và tấn công khu vực Kursk (Liên Xô) vào năm 1943 cũng như lập ra một trong những mạng lưới trinh sát xuất sắc nhất trong lịch sử.

Từ kỹ sư điện trở thành điệp viên

Yan Chernyak sinh năm 1909 ở vùng Bắc Bukovina, khi đó nằm trong Đế chế Áo- Hung. Cha ông là một thương lái nghèo người Do Thái và mẹ là tộc người Magyar thuộc Hungary, cả hai đều qua đời trong Thế chiến thứ 1. Chernyak lớn lên trong trại trẻ mồ côi. Theo nhiều nguồn thông tin, Yan Chernyak có biệt tài về ngôn ngữ. Bằng chứng là 16 tuổi ông đã nói được 6 thứ tiếng là tiếng Đức, tiếng Yiddish, Hungary, Romania, Séc và Slovak. Sau khi tốt nghiệp phổ thông với thành tích xuất sắc, ông vào học tại Trường Kỹ thuật Praha (Ba Lan) và ra trường vào năm 1931. Tại đây ông tự học tiếng Pháp, tiếng Anh và trở thành kỹ sư điện tử. 

Theo lý lịch tự khai của Chernayak lưu tại phòng nhân sự của hãng tin TASS (nơi ông làm biên dịch viên từ năm 1950 tới khi nghỉ hưu năm 1969), sau khi tốt nghiệp Trường Kỹ thuật Praha, ông bắt đầu làm tại nhà máy điện cơ địa phương. Tuy nhiên các bài tiểu luận về nhân vật này xuất bản ở Nga và nhiều nước lại khẳng định, ông đã đi học ở Đại học Bách khoa Berlin. Và chính tại ngôi trường này, ông đã được mạng lưới tình báo Liên Xô tiếp cận rồi tuyển dụng. Sau đó ông phục vụ trong lực lượng Lục quân Romania và bắt đầu gửi những thông tin mật về Moscow. Tiếp đó ông trở lại Đức và xây dựng mạng lưới điệp báo mang tên Krona.

Những tài liệu do Yan Chernyak gửi về đã góp phần xứng đáng vào chiến công của Hồng Quân Liên Xô.

Mạng lưới trinh sát xuất sắc nhất trong lịch sử

Mạng lưới điệp viên bao gồm một chủ nhà băng, một thư ký bộ trưởng, một trưởng phòng nghiên cứu của một công ty chế tạo máy bay, con gái giám đốc một công ty chế tạo xe tăng và các quan chức quân sự cấp cao. 

Theo đánh giá của các cựu binh trong Cục Quân báo Nga, mạng lưới trinh sát của Chernyak là một trong số ít mạng lưới cừ khôi nhất trong lịch sử. Trong quá trình hoạt động, các chỉ điểm trong mạng lưới của Chernyak đã thu được một bản sao kế hoạch tác chiến Barbarossa của Đức vào năm 1941 và bản tác chiến của Đức ở Kursk vào năm 1943. Tuy nhiên, một điều trớ trêu là, dù được đánh giá vô cùng có giá trị nhưng năm 1941, ban lãnh đạo Liên Xô ở Moscow lại không đánh giá cao những tài liệu độc Chernyak gửi về và đây cũng là một trong các nguyên nhân chính khiến Liên Xô bị bất ngờ khi Đức tấn công. Năm 1943, các báo cáo dài nhiều trang của Yan Chernyak đã giúp Liên Xô đánh bại quân Đức Quốc xã ở gần khu vực Belgorod và Kursk cũng như phản công lật ngược tình thế ở Mặt trận phía Đông. Bên cạnh đó, Chernyak còn cung cấp cho ban lãnh đạo Liên Xô nhiều thông tin kỹ thuật có giá trị về xe tăng Tiger và Panther của Đức, các loại pháo, rocket, hỏa tiễn cũng như những phát triển mới về vũ khí hóa học, hệ thống điện tử…

Yan Chernyak cũng đóng góp đáng kể vào hoạt động chế tạo vũ khí hạt nhân của Liên Xô. Ông đã thu thập được nhiều thông tin tình báo về bước phát triển hạt nhân ở Anh. Sau đó theo lệnh của cấp trên, ông được đưa sang Canada và Mỹ. Trong thời gian công tác ở đây, Chernyak gửi về Liên Xô hàng nghìn tờ tài liệu về vũ khí hạt nhân của Mỹ; ông thậm chí còn gửi về vài milligram Uranium- 235 được dùng để chế tạo bom nguyên tử.

Rời đi là xóa dấu vết

Điều thú vị là Đức Quốc xã đủ khả năng phát hiện và bắt giữ tất cả các thành viên của lưới tình báo Chapel Đỏ (theo cách gọi của Gestapo- mật vụ Đức) cũng như trừ khử các điệp viên trong mạng lưới tình báo Liên Xô khác mà chúng gọi là Troika Đỏ. Thế nhưng chúng không thể phát hiện nổi các chỉ điểm trong mạng lưới tình báo Krona. Mật vụ Đức cũng bất lực trong việc nhận diện người đứng đầu mạng lưới tình báo Krona là Yan Chernyak- người chúng gọi là “gã đàn ông không có bóng”. Yan Chernyak không để lại dấu vết ở bất cứ nơi đâu. Ông thậm chí không bao giờ ngủ hai lần ở một chỗ. Ông thường xuyên di chuyển khắp châu Âu và chỉ liên lạc với điệp viên của mình khi nào nhận thấy tín hiệu về sự cần thiết phải gặp gỡ.

Chiến sĩ Hồng quân Liên Xô mừng chiến thắng sau khi tiến vào thủ đô Berlin của Đức.

Yan Chernyak trở thành công dân Liên Xô vào tháng 5-1946. Đó cũng là lúc ông bắt đầu học tiếng Nga. Cuốn tự truyện của ông hiện vẫn được lưu trong bộ phận nhân sự của TASS đã được viết mà không có một lỗi ngữ pháp nào. Không ai, kể cả hãng tin TASS và người vợ của ông thực sự biết ông là ai và những đóng góp của ông đối với chiến thắng vĩ đại của Liên Xô trước quân chiếm đóng phát xít Đức 72 năm về trước cũng như việc Liên Xô chế tạo được vũ khí hạt nhân. 

Không người bình thường nào biết gì về hoạt động đặc biệt của Yan Chernyak, chỉ sau khi ông được thưởng “Sao Anh hùng nước Nga” và qua đời vào tháng 2- 1995 thì những bí mật về cuộc đời của ông mới dần hé lộ.

Lê Dương (theo RBTH.com)