Một hãng viễn thông cùng ra đời với tập đoàn lớn nước Việt nhưng sau hai chục năm, họ đạt vượt xa gấp rưỡi, gấp đôi. Sản lượng thép, đạm sản xuất ra ở nước ta đang ở mức nào? Cũng chỉ bằng phần nhỏ so với hàng xóm. Duy chỉ có lúa gạo, sản lượng cao và xuất khẩu với số lượng năm triệu tấn là đáng nể. 

Tuy vậy, địa phương nào, doanh nghiệp nào mới có gạo bảo đảm tiêu chuẩn  xuất khẩu thì cũng không nhiều. Vậy thì sự phát triển tưởng như ồ ạt về số lượng ấy chưa phải là tăng trưởng nóng. Và vấn đề đặt ra là chất lượng. Có những giống lúa mà chỉ có một nước, một địa phương nào đó mới độc quyền thì có khi giá trị gấp năm, mười lần lúa gạo của ta. Bài học về cà phê, than đá cũng vậy. Chở cả chục tấn, trăm tấn than loại tốt mang đi xuất khẩu để mua về vài tấn than cốc là điều khó cho nền kinh tế.

Lĩnh vực xuất nhập khẩu cũng trong tình trạng khó cân bằng. Chuyện giải quyết hoàn thuế diễn ra thường xuyên. Công nghiệp may mặc đang phát triển mạnh với mỗi địa phương cả chục nhà máy lớn, thành thử nhập về từ vải đến khóa kéo và chỉ khâu... Khi xuất sản phẩm hoàn thiện đi theo đơn hàng, trừ hai đầu, chúng ta được công lao động mà thôi.

Ở một huyện nông nghiệp, trước kia mùa nào thức ấy, nông dân trồng lúa, đỗ, lạc, khoai… nhằm phục vụ nhu cầu tự cung tự cấp. Giờ, bà con làm ăn theo phương thức sản xuất hàng hóa, cả cánh đồng, cả xã và huyện chỉ tập trung nuôi cá, trồng cần. Có nơi chỉ trồng khoai tây hoặc cây dược liệu theo đơn hàng với doanh nhân. Vùng trung du miền núi thì cây ăn quả từ đồi lan xuống ruộng, khi thu hoạch toàn một loại sản phẩm. Đó là tiếng gọi của thị trường, là yêu cầu chuyển đổi, cơ cấu lại nền kinh tế.

Sự bao biện cho mặt trái của nền sản xuất lớn, cho sự phát triển kinh tế mạnh mẽ trong cơ chế thị trường làm ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống cộng đồng là điều đáng lên án. Rõ ràng, với nền kinh tế mới nổi, chưa phải đã là sự phát triển ồ ạt tốc độ cao khi xét giá trị gốc của nó, ý thức bảo vệ cuộc sống giữa phát triển kinh tế với giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc bao giờ cũng là hai mặt cần thực sự quan tâm. Coi nhẹ một mặt ắt sẽ để lại tại họa khó tránh trong đời sống cộng đồng hôm nay và cả mai sau.

Đoàn Ngọc