Từ thực tế, có thể gom lại hai kiểu nghĩa trang đang tồn tại ở nông thôn. Một là nghĩa trang tự phát ở các thôn, xóm, thậm chí trên phần đất của từng hộ gia đình. Hai là nghĩa trang tập trung của xã nhưng đa phần  lại gần bãi rác. Cả hai mô hình này đều đang tồn tại nhiều bất cập.

Nghĩa trang tự phát ở thôn hiện đang diễn ra khá phổ biến. Những nơi đất rộng, trên cao và thoáng đãng thường được người dân chọn làm khu nghĩa địa. Trung bình mỗi thôn có từ một đến hai nghĩa địa kiểu như này, tuỳ thuộc vào quy mô dân số. Khi đã hình thành nghĩa trang, nhiều người còn tự “xí đất”, khoanh bao và lấn chiếm đất nông nghiệp làm quỹ đất nghĩa địa dự trữ cho gia đình, dòng họ mình và chuyển mộ hung táng từ nơi khác về chôn cất lâu dài.

Việc làm nhà cho người quá cố ở ngay tại ruộng nhà mình, thậm chí trong khuôn viên gia đình cũng diễn ra khá nhiều. Chưa kể, một số gia đình có điều kiện ở TP sau khi khảo sát, xem “thầy” phong thuỷ đã đặt mua đứt đoạn đất nông nghiệp thành đất nghĩa địa, hoán đổi mục đích sử dụng mà không qua chính quyền.

Nghĩa trang của xã nhiều nơi được quy hoạch và có nội quy hẳn hoi thì cơ bản đặt gần bãi rác. Một bên là nơi tâm linh, yên nghỉ của người đã khuất; một bên rác đổ chất thành núi, ruồi nhặng bẩn thỉu, hôi thối, rất bất cập.

Chưa kể, hầu như cả nghĩa trang xã hay thôn, tự phát hay quy hoạch, của chung nhân dân hay của hộ gia đình đều không có hệ thống thu gom, thoát nước mưa, nước thải, chất thải và đều xả trực tiếp ra môi trường, gây ô nhiễm cả trước mắt lẫn lâu dài. Việc hoả táng ở các địa phương thấp dẫn tới quá tải về đất nghĩa trang mà không bảo đảm vệ sinh môi trường.

Tỉnh ta chưa có cơ sở hoả táng cũng như chưa có một nghĩa trang quy mô theo hướng công viên nghĩa trang văn minh, hợp vệ sinh, tiết kiệm đất. Tất cả đang trong giai đoạn triển khai thực hiện nhưng do chưa hiểu đầy đủ vấn đề và thấy được sự cần thiết của việc xây dựng nghĩa trang nên một số người dân không hợp tác, thậm chí chống đối. Trong khi thực tế nhiều tỉnh đã triển khai cho thấy công viên cho người quá cố sạch đẹp không khác gì công viên cho người đang sống. Nếu chúng ta vẫn giữ quan điểm xưa cũ, không muốn “mang” nghĩa trang về địa phương mình thì nhà cho người quá cố sẽ đặt ở đâu để bảo đảm yên tĩnh, trang nghiêm và sạch sẽ.

Hương Thu