Nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Đình Bưu. |
Khi tiếp nhận thông tin UNESCO đưa quần thể di tích và danh thắng Yên Tử vào danh mục đề cử di sản thế giới, cảm nhận của ông thế nào?Biết tin này, tôi rất mừng và mong quần thể di tích và danh thắng sớm được vinh danh. Từ lâu, dãy Yên Tử đã nổi tiếng là danh lam thắng cảnh với thế núi, cảnh quan. Đây còn là nơi phát tích và trường tồn của Thiền phái Trúc Lâm, có nhiều ngôi chùa cổ.
Nếu được UNESCO công nhận là quần thể di tích và danh thắng, Yên Tử sẽ càng được Nhà nước và nhân dân bảo vệ, tôn tạo thành vùng văn hóa lớn về thiên nhiên và xã hội hấp dẫn du khách trong, ngoài nước.
Được biết, ông đã dày công nghiên cứu về văn hóa Bắc Giang, trong đó từng tìm hiểu và có những phát hiện quý về di tích Tây Yên Tử thuộc địa phận Bắc Giang. Ông có thể chia sẻ điều này?
Dãy Yên Tử có nhiều mạch núi, ngọn núi, trong đó ngọn cao nhất 1.068 mét quanh năm mây phủ. Một bên dãy núi là địa phận Bắc Giang, bên kia thuộc tỉnh Quảng Ninh, Hải Dương. Dưới núi có sông, suối chảy quanh co, có thác đổ, trên núi có nhiều rừng trúc, cây cổ thụ, chim muông. Đó là di sản văn hóa sinh thái của một vùng.
Yên Tử gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển Thiền phái Trúc Lâm từ thời vua Trần Nhân Tông, là chốn hành hương của nhiều tăng ni, phật tử trong Nam ngoài Bắc. Đó là di sản văn hóa tâm linh có một không hai của cả nước và Phật giáo Việt Nam. Quần thể di sản bao gồm cả các địa phương (thôn, xã) bao bọc dưới chân dãy núi với lịch sử lâu đời, truyền thống văn hóa các dân tộc chung sống đã trải qua nhiều thế kỷ.
Phía Bắc Giang, chúng ta thấy một dải theo chân dãy núi từ xã Cẩm Lý, Đan Hội, Vũ Xá, Huyền Sơn, Nghĩa Phương, Vô Tranh, Trường Sơn, Lục Sơn (Lục Nam) đến xã Thanh Sơn, Thanh Luận, Long Sơn (Sơn Động) và có thể mở rộng thêm một số xã lân cận. Thời kháng chiến chống Pháp, vùng này là chiến khu của Hải Phòng, Quảng Ninh. Trong kháng chiến chống Mỹ, đây là trung tâm huấn luyện bộ đội và nơi sơ tán của các cơ quan, trường học ở Hà Nội. Xa xưa hơn, bộ sử “Đại Nam nhất thống chí” của triều Nguyễn và một vài sách cổ còn nói rõ tên các ngọn núi, ngôi chùa cổ trên sườn Yên Tử thuộc địa phận Bắc Giang. Đây là những gợi ý hướng khám phá di tích văn hóa cho chúng ta ngày nay.
Đối chiếu các tiêu chí thực hiện Công ước Di sản Thế giới của UNESCO, quần thể di tích và danh thắng Tây Yên Tử, đặc biệt là chùa Vĩnh Nghiêm là cứ liệu quan trọng làm hồ sơ khoa học đề cử quần thể này là di sản thế giới. Đó là “sự giao thoa quan trọng của các giá trị nhân văn, qua một thời kỳ hay một khu vực văn hóa của thế giới” và “là ví dụ nổi bật về một hình thức cư trú truyền thống của con người, việc sử dụng đất đai…, đại diện cho một (hay nhiều) nền văn hóa”. PGS.TS Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam, thành viên Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia. |
Không phải ngẫu nhiên, sách “Địa dư các tỉnh Bắc Kỳ” của nhóm Đỗ Đình Nghiêm (xuất bản năm 1926) chỉ dẫn đường vào núi Yên Tử từ Lục Nam qua Lầm hoặc Mai Sưu theo đường sông, đường bộ. Đặc biệt, các nhà khảo cổ học đã phát hiện chiếc rìu đá mài có vai lệch, màu vàng, vai dài 7,4 cm, rộng 4 cm, lưỡi hình vòng cung rộng 4,3 cm ở Mai Sưu giống những rìu đá mài tìm thấy ở ven biển Hạ Long (Quảng Ninh) thuộc thời đại đá mới.
Điều này mách bảo mối liên hệ người cổ quanh dãy núi Yên Tử thuộc địa phận Bắc Giang, Hải Dương, Quảng Ninh. Ngoài ra, Yên Tử có núi đá vôi, sông suối từ núi chảy ra, thậm chí có hang động cho nên cần mở rộng các cuộc điều tra, khảo cổ.
Có thể nói, chính sự hẻo lánh của dải đất này mà tồn đọng nhiều yếu tố, nét văn hóa cổ chưa pha tạp hoặc chưa bị mai một. Sự hấp dẫn này càng khiến các nhà văn hóa quan tâm triển khai công cuộc tìm kiếm mới.
Ông từng tham gia đề tài nghiên cứu về những ngôi chùa cổ trên dãy Yên Tử thuộc địa phận Bắc Giang?
Mấy năm đầu tái lập tỉnh (1997 - 2000) tuy bận nhiều công việc mới đặt ra cho ngành văn hóa Bắc Giang nhưng chúng tôi đã xác định tuyến đường dọc chân dãy Yên Tử từ cửa sông Lục Nam (đường thủy thời Lý - Trần lên/vào đất Lạng Châu) sang tới Long Sơn (Sơn Động) nằm trong kế hoạch tổ chức các đợt khảo sát văn hóa dân gian, dân tộc học, khảo cổ học… Năm 1998, Bảo tàng tỉnh đã có đề tài nghiên cứu các ngôi chùa cổ trên núi Yên Tử thuộc địa phận Bắc Giang.
|
Hướng dẫn du khách tham quan chùa Vĩnh Nghiêm. |
Theo đó, đúng như những điều đã ghi chép trong thư tịch, trên các ngọn núi cao đều có dấu tích của các di tích cổ, trong đó phần lớn là chùa xây dựng từ thời Trần. Nhiều ngôi chùa cổ được sách “Đại Nam nhất thống chí” ghi, như: Chùa Hố Bấc (xã Nghĩa Phương), chùa Bình Long (xã Huyền Sơn), chùa Hòn Tháp và Yên Mã (xã Cẩm Lý)… Những ngôi chùa này đều thuộc trung tâm hành đạo của Thiền phái Trúc Lâm.
Chúng tôi đã cùng lãnh đạo huyện Lục Nam leo lên ngọn núi Phật Sơn, cao khoảng 1 nghìn mét, thuộc địa phận xã Lục Sơn tìm thấy chùa Nước Vàng. Nguồn nước, thác nước chảy xuống suối Nước Vàng thuộc sơn phận Bắc Giang. Ngôi chùa Hồ Thiên còn nhiều dấu tích và nhìn tới am Ngọa Vân, nơi vị tổ thứ nhất của Thiền phái Trúc Lâm Trần Nhân Tông viên tịch thuộc sơn phận Quảng Ninh. Đề tài đã được Hội đồng Khoa học tỉnh nghiệm thu. Đây là khảo sát đột phá, mang lại những hiểu biết có tính hệ thống rất ý nghĩa với không chỉ các ngôi chùa cổ mà còn các di sản văn hóa khác.
Ông từng khẳng định “bản sắc văn hóa Bắc Giang nằm ở các di sản văn hóa của tỉnh”. Tỉnh có nhiều di sản đã được thế giới, quốc gia ghi nhận, tới đây sẽ có thêm di tích và danh thắng Yên Tử. Vậy ông có đề xuất gì trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích này?
Để hoàn thiện hồ sơ quần thể di tích và danh thắng Yên Tử thuộc địa phận Bắc Giang, theo tôi cần thực hiện nhiều đợt khảo sát thu thập tài liệu về các lĩnh vực địa lý tự nhiên, lịch sử văn hóa, xã hội. Tiềm năng du lịch sinh thái và tâm linh Yên Tử rất lớn. Lâu nay mới có đền Suối Mỡ được khai thác là điểm du lịch, như vậy quá ít so với tiềm năng, chưa nói lên đặc trưng của cả một vùng văn hóa.
Muốn bảo vệ và khai thác tốt phải có nhiều hoạt động đồng bộ, nhất là bảo vệ rừng, trồng cây gây rừng, nghiêm cấm săn bắt động vật hoang dã. Cùng đó là phục dựng các lễ hội và sinh hoạt văn hóa truyền thống làng bản cũng như xác định các địa điểm tổ chức du lịch ven sông suối, ven núi, trên núi; biên soạn tài liệu giới thiệu và đào tạo đội ngũ hướng dẫn viên thuần thục. Có lẽ phải đắp một sa bàn sườn núi Yên Tử thuộc địa phận Bắc Giang mới giúp chúng ta có một cái nhìn toàn diện vùng văn hóa đặc sắc này.
Theo tôi, mọi công việc chuẩn bị tiến tới Ngày hội du lịch Yên Tử của Bắc Giang không nhất thiết phải hoàn thiện hồ sơ được UNESCO công nhận mới triển khai thực hiện. Thiết nghĩ cần vào cuộc ngay từ bây giờ, khẩn trương và khoa học, quyết tâm và chu đáo sẽ nhất định thành công.
Trân trọng cảm ơn ông!
Cao Minh Ngọc (thực hiện)