1. Giải trình tính cấp thiết của nội dung ý tưởng cần đề xuất
Bắt đầu từ năm 2006, huyện Yên Thế đã dấy lên phong trào chăn nuôi gà đồi giống địa phương dưới tán cây rừng và cây ăn quả. Gà đồi Yên Thế đã được công nhận Thương hiệu, uy tín sản phẩm gà đồi tiếp tục được nâng cao, được nhiều người ưa chuộng. Năm 2011, Gà đồi Yên Thế của tỉnh Bắc Giang là thương hiệu vật nuôi đầu tiên ở Việt Nam được cấp Chứng nhận độc quyền nhãn hiệu và Cục Sở hữu Trí tuệ trao bằng chứng nhận nhãn hiệu hàng hóa; năm 2013, Gà đồi Yên Thế nhận cúp “Sản phẩm, thực phẩm tốt nhất Đông Nam Á - ASEAN Bestfood". Năm 2015 Liên hiệp Khoa học Doanh nhân Việt Nam phối hợp với Viện Sở hữu Trí tuệ quốc tế trao chứng thư thẩm định sản phẩm Gà đồi Yên Thế đạt Top 10 thương hiệu, nhãn hiệu nổi tiếng.
Tuy nhiên, có những giai đoạn Gà đồi Yên Thế cũng đứng trước rất nhiều thách thức, đặc biệt có một khoảng thời gian việc xuất hiện gà thải loại được nhập lậu qua con đường tiểu ngạch từ Trung Quốc tràn vào thị trường Việt Nam đã trà trộn với Gà đồi Yên Thế khiến người tiêu dùng không có cách nào để phân biệt hàng thật, giả; bên cạnh đó một bộ phận người nuôi gà ở những địa phương lân cận cũng bán ra thị trường những sản phẩm gà kém chất chất lượng, sử dụng nhiều chất tăng trọng, hóc môn tăng trưởng, giá rất rẻ làm cho người nuôi gà chân chính không thể cạnh tranh. UBND huyện Yên Thế cũng đã có những giải pháp nhằm hạn chế sự trà trộn của những sản phẩm kém chất lượng đối với sản phẩm gà lông và gà qua giết mổ, cụ thể như: Sản phẩm gà lông tiêu thụ đi các thị trường đều được kiểm tra vệ sinh thú y, kiểm dịch chặt chẽ, dán tem, kẹp chì trước khi vận chuyển ra khỏi địa bàn. Lúc đầu phương pháp này có phát huy hiệu quả nhưng sau đó cũng đã để lộ ra những kẽ hở đó là: Người tiêu dùng là những gia đình thì không ai có thể mua hết cả một lồng gà từ 50 - 100 con để thấy “dán tem, kẹp chì”, vì thế ngay sau khi mở kẹp chì họ hoàn toàn có thể đưa thêm vào những con gà khác mà không ai có thể phát hiện được.
Sản phẩm gà giết mổ, chế biến được bao gói, hút chân không, bảo quản nghiêm ngặt về vệ sinh an toàn thực phẩm, có đầy đủ nhãn hàng hóa và vận chuyển bằng xe chuyên dụng. Sản phẩm thịt gà được đóng gói với nhiều trọng lượng khác nhau (0,5 kg, 1kg, 2kg, 5kg), rất thuận tiện cho việc sử dụng của người tiêu dùng. Tuy nhiên, không có đặc điểm gì nổi bật hay khác biệt để khách hàng có thể phân biệt thật - giả, hay nói một cách khác đó là sản phẩm trên hoàn toàn có thể bị làm giả, làm nhái miễn sao có đầy đủ nhãn hàng hóa, sử dụng vật liệu bao gói (túi PE) giống như sản phẩm thật.
2. Nội dung của ý tưởng:
Đứng trước thực trạng sản phẩm Gà đồi Yên Thế rất dễ bị xâm hại về thương hiệu, làm giả sản phẩm, gây ảnh hưởng đến chất lượng của sản phẩm, thiệt hại về kinh tế cho người chăn nuôi, lừa dối người tiêu dùng. Với mục đích bảo vệ thương hiệu Gà đồi Yên Thế và phát triển một cách bền vững, hiệu quả; bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của người tiêu dùng, họ trả tiền mua Gà đồi Yên Thế thì phải mua đúng sản phẩm, tức là phải “đánh dấu” được sản phẩm Gà đồi Yên Thế khi đang là gà lông hay gà thịt (đã qua giết mổ) một cách dễ nhận biết để người tiêu dùng lựa chọn.
Tiêu chí của ý tưởng đó là: Dễ làm - Khó làm giả; chi phí thấp và có thể triển khai một cách rộng rãi.
3. Phương pháp triển khai:
Để có gà thương phẩm bảo đảm chất lượng, bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm thì đòi hỏi cần có một quy trình chặt chẽ từ con giống đến chăn nuôi và giết mổ. Tuy nhiên, với ý tưởng này trước hết có thể chắc chắn giải quyết được một nội dung hết sức quan trọng đó là phân biệt giữa gà được chăn nuôi tại huyện Yên Thế với gà chăn nuôi tại các địa phương khác. Để triển khai ý tưởng này chúng tôi xác định cần phải thực hiện đầy đủ các bước sau:
Bước 1. Lập dự án nuôi Gà đồi Yên Thế:
Việc lập dự án nuôi gà đồi Yên Thế để từ đó có một ban điều hành (dưới mô hình công ty hoặc hợp tác xã) để có một đầu mối điều hành các hoạt động, tạo sự thống nhất và triển khai một số nội dung:
- Quy hoạch một khu vực có một diện tích đủ rộng (khoảng 5ha), thuận lợi về giao thông, chính quyền địa phương ủng hộ, nơi tập trung nhiều hộ chăn nuôi...
- Sản xuất con giống để cung cấp cho các hộ chăn nuôi, tập trung sản xuất 2 giống gà đang được người dân ưa chuộng là ri lai và mía lai. Việc sản xuất con giống tập trung sẽ giúp cho kiểm soát chất lượng con giống, kiểm soát bước đầu về dịch bệnh vì có thể tiêm văc- xin trước khi bàn giao cho người chăn nuôi.
- Đầu tư dây chuyển để giết mổ gà, đóng gói và cung cấp sản phẩm thịt gà ra thị trường; là đầu mối thu mua sản phẩm gà lông của các hộ chăn nuôi mà đã nhận con giống do Ban điều hành cung cấp.
- Ban điều hành tự hoạt động để lấy thu bù chi cho người lao động; có người giỏi về quản lý, điều hành, hạch toán kinh tế; có đội ngũ cán bộ có trình độ về chuyên môn, hiểu biết sâu rộng về văn hóa, an toàn thực phẩm, vệ sinh thú y, thực hiện đầy đủ trách nhiệm theo quy định của pháp luật hiện hành. Cán bộ thú y có trách nhiệm hướng dẫn người chăn nuôi các biện pháp trong tiêm phòng, vệ sinh chuồng trại, phòng chống dịch bệnh.
Bước 2. Triển khai việc đánh dấu cho Gà đồi Yên Thế: Trên thế giới cũng như ở Việt Nam việc đánh dấu cho con vật nuôi không phải điều mới mẻ, tuy nhiên từ trước đến nay chúng ta chủ yếu đánh dấu, theo dõi được áp dụng cho gia súc (chủ yếu là bò sữa được gắn các con chíp điện tử) và được sử dụng rộng rãi phục vụ công tác nghiên cứu khoa học (gắn chíp điện tử cho các loài cá, chim di cư). Sở dĩ việc làm này khó nhân rộng vì chi phí cho nó rất lớn, ảnh hưởng không nhỏ đến giá thành của sản phẩm.
Ý tưởng của tôi đó là một chiếc vòng được làm bằng nhựa giống như một chiếc nhẫn để đeo vào chân con gà, cụ thể:
+ Thiết kế một chiếc vòng làm bằng nhựa Polyetylen (PE) màu trắng, làm có độ mỏng hợp lý để đảm bảo độ bền, mầu trắng đục. Việc chọn nhựa PE vì nó có giá rẻ, dễ tìm kiếm nguyên liệu, có độ dai, dễ ra công.
+ Kích thước: Không làm to quá vì nếu to sẽ tháo ra được, khi đó làm lộ ký hiệu ghi ở phía trong chiếc vòng. Nhưng cũng không làm nhỏ quá vì khi đeo vào chân con gà sẽ hạn chế sự lưu thông máu ảnh hưởng sự phát triển bình thường của con gà. Theo tính toán chiếc vòng có đường kính từ 1 - 1,2 cm là hợp lý.
+ Ký hiệu: Chiếc vòng nhựa được sản xuất tại những cơ sở sản xuất đồ nhựa trong nước, đảm bảo tính bí mật của ký hiệu, chỉ có Trưởng ban điều hành là người biết ký hiệu này. Những ký hiệu được sử dụng để in vào phía bên trong chiếc vòng và thường xuyên thay đổi theo từng lứa gà, ví dụ “YT12032016” cấp cho lứa gà sẽ đeo vòng ngày 06/4/2016. Khi đến lứa gà sau có thể chọn ký hiệu khác như “GĐ03032117” để cấp cho lứa gà sẽ đeo vòng ngày 10/4/2016…
+ Sản xuất vòng nhựa: Vòng nhựa được các doanh nghiệp trong nước, làm khuôn sản xuất với các ký hiệu do Ban điều hành đề xuất; khi sản xuất đóng gói theo quy cách cứ 100 chiếc/gói để thuận tiện cho việc kiểm soát, cấp phát.
+ Cấp vòng nhựa: Vòng nhựa chỉ được cấp cho những hộ nuôi gà trong danh sách hội viên. Vòng nhựa không thể đeo ngay cho gà còn quá nhỏ vì nếu có đeo thì cũng bị rơi ra ngoài. Vậy phải chọn thời điểm để đeo vòng vào chân gà: Thông thường Gà đồi Yên Thế được nuôi trong khoảng 3 tháng kể từ ngày nhận con giống. Khi đàn gà đã nuôi được khoảng 1,5 tháng chủ hộ đến Ban điều hành báo cáo số lượng lứa gà đang nuôi và đề nghị số lượng vòng nhựa nhận về, chủ hộ chịu trách nhiệm đeo vào chân cho gà của mình và bảo quản số lượng vòng nhựa đã được cấp, những vòng nhựa không sử dụng đến cần kịp thời nộp lại cho Ban điều hành.
+ Quản lý, báo cáo: Về nguyên tắc toàn bộ số gà đã được đeo vòng sẽ được Ban điều hành thu mua với giá cả hợp lý so với thị trường. Thông thường số gà thành phẩm sẽ ít hơn so với số gà được đeo vòng do nhiều lý do: Chết trong quá trình chăn nuôi, gia đình giết thịt… số gà thiếu so với số vòng sử dụng phải được chủ hộ giải trình đầy đủ về lý do, mục đích để quản lý chặt chẽ số vòng và đảm bảo quyền, lợi ích của hội viên.
+ Công bố: Khi đến thời điểm thu mua Ban điều hành sẽ thông báo cho các hội viên và sắp xếp lịch thu gom cho hợp lý để tránh sự chen lấn, xô đẩy giữa chính các hội viên. Khi bắt đầu thu mua gà thì đồng thời công bố ký hiệu lứa gà thu mua trên các phương tiện thông tin đại chúng để cho người dùng biết và lựa chọn như: Trên website của UBND huyện Yên Thế, UBND tỉnh Bắc Giang (chuyên trang Gà đồi Yên Thế) và các tỉnh, thành phố tiêu thụ sản phẩm, Sở Công thương Bắc Giang, Sở Y tế tỉnh Bắc Giang, Cục An toàn thực phẩm - Bộ Y tế, Bộ Công thương, website của chính các siêu thị đang bán sản phẩm Gà đồi Yên Thế, trên nhãn sản phẩm, các giấy tờ (giấy vận chuyển, giấy kiểm tra vệ sinh thú y…) cũng chỉ dẫn đến các địa chỉ này để người tiêu dùng chủ động đối chiếu.
Bước 3. Tập trung các hộ chăn nuôi trên địa bàn huyện Yên Thế:Việc tập trung các hộ chăn nuôi trên địa bàn vào một tổ chức là hết sức cần thiết, có thể nói đây là việc làm quyết định đến sự thành bại của mô hình.
Trình tự, thủ tục vừa đảm bảo sự đơn giản, nhanh gọn nhưng cũng đủ chặt chẽ để hoạt động lâu dài. Quyền lợi cơ bản của những thành viên đó chính là khi họ đã tuân thủ mọi quy trình thì phải đảm bảo cho sản phẩm đầu ra với giá cả ổn định, làm ăn phải có lợi nhuận. Căn cứ danh sách những hộ chăn nuôi (có cả quy mô chăn nuôi) trên địa bàn huyện Yên Thế, có thể quy tụ những hộ gia đình này tham gia vào quy trình sản xuất theo nội dung của ý tưởng.
Bước 4. Tập trung các nhà kinh doanh, giết mổ tập trung:
Những nhà kinh doanh là cầu nối để chuyển những sản phẩm đến với người tiêu dùng, giá cả của sản phẩm tuân theo quy luật của kinh tế thị trường. Kết nối với các nhà kinh doanh sẽ giúp cho việc phân phối sản phẩm một cách nhanh chóng, hợp lý. Căn cứ danh sách những nhà kinh doanh chuyên thu mua sản phẩm gà lông và gà thịt trên địa bàn tổ chức ký kết hợp đồng nguyên tắc trong phân phối sản phẩm. Trước hết cần tranh thủ các cơ sở giết mổ tập trung cũng cần thu hút họ tham gia, khâu giết mổ cũng chiếm một vị trí rất quan trọng, rất dễ ô nhiễm ở công đoạn này. Hiện tại trên địa bàn huyện Yên Thế có 2 doanh nghiệp lắp đặt dây chuyền giếp mổ là Công ty cổ phần Trường Anh và Công ty cổ phần Giang Sơn, cần khảo sát, nắm bắt quy trình công nghệ, công suất của 2 đơn vị này để có sự tư vấn, phân phối sản phẩm sao cho hợp lý và hiệu quả.
4. Tính khả thi, khả năng áp dụng và nhân rộng ý tưởng:
Việc triển khai ý tưởng đem lại những lợi ích chính đáng cho những đối tượng tham gia vì vậy tính khả thi cao. Bên cạnh đó những nội dung triển khai không quá khó, rất thực tế và có thể áp dụng ngay, hiệu quả của ý tưởng có thể thấy sau một khoảng thời gian ngắn.
Trước hết việc triển khai ý tưởng thực hiện trên địa bàn 1 xã (dự kiến chọn xã Đồng Tâm, huyện Yên Thế), trong quá trình triển khai sẽ tổng kết, đánh giá kết quả thực hiện và rút ra những bào học kinh nghiệm cho mô hình tiếp theo. Đối với sản phẩm Gà đồi Yên Thế là một chỉ dẫn địa lý vì vậy có thể áp dụng cho rất nhiều địa phương trên địa bàn huyện. Với ý tưởng này không chỉ áp dụng cho Gà đồi Yên Thế mà có thể áp dụng đối với một số vật nuôi khác trên địa bàn tỉnh Bắc Giang nói riêng và Việt Nam nói chung như Vịt trời ở một số địa phương của huyện Lục Nam, gà Đông Tảo ở Hưng Yên...
5. Dự kiến hiệu quả (về khoa học, về kinh tế và hiệu quả xã hội) của ý tưởng khi triển khai:
a) Về khoa học
- Trong quản lý: Khi đã được tập trung vào các đầu mối thì việc kiểm soát dễ dàng hơn rất nhiều, ý thức của người chăn nuôi được nâng lên và việc kiểm soát của các cơ quan chức năng được thực hiện đầy đủ.
- Về an toàn thực phẩm cũng được nâng lên từ khâu lựa chọn con giống đến quá trình chăn nuôi và giết mổ. Những sản phẩm không rõ nguồn gốc xuất xứ, chất lượng kém bị loại bỏ do có sự giám sát chặt chẽ của người tiêu dùng.
- Về vệ sinh môi trường đặc biệt trong khâu chăn nuôi và giết mổ. Khi giết mổ tập trung sẽ bắt buộc các doanh nghiệp phải đầu từ dây chuyền hiện đại, nước thải sẽ được xử lý trước khi thải ra môi trường. Trong chăn nuôi sẽ không có chuyện lạm dụng chất kháng sinh, chất tăng trọng.
b) Về kinh tế:
Nếu chỉ làm một phép tính, hàng năm trung bình huyện Yên Thế bán ra thị trường 13 triệu con gà thành phẩm, tính trung bình mỗi con cân nặng 2kg thì tương đương với 26.000 tấn thịt gà với giá dao động từ 60.000 đồng đến 70.000 đồng/kg. Nếu sản lượng tăng thêm 10% so với năm 2015 và giá thịt gà tăng thêm 5000đồng/kg (tương đương 5 triệu đồng/tấn) sẽ có thêm lợi nhuận là: (26000 + 26000*10/100) x 5 triệu = 143 tỷ đồng.
c) Về xã hội:
Các nhà sản xuất, chế biến, chăn nuôi sẽ tự đoàn kết với nhau, xích lại gần nhau vì như vậy chính là bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp theo quy định của pháp luật. Lợi nhuận tăng thêm, sự ổn định và bền vững trong chăn nuôi làm cho người chăn nuôi yên tâm để đầu tư tăng thêm thu nhập cho gia đình. Điều đó chắc chắn góp phần không nhỏ trong chủ trương xóa đói, giảm nghèo. Tư duy trong sản xuất theo quy mô công nghiệp để đem lại năng suất và hiệu quả. Tận dụng tối đa những diện tích đất mình hiện có để tăng thêm thu nhập trên cùng một diện tích.
Trưởng phòng Thông tin truyền thông và Quản lý ngộ độc thực phẩm,
Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm ( Sở Y tế Bắc Giang)